Kwiat bzu czarnego (Sambuci flos); Bez czarny (Sambucus nigra); Caprifoliaceae

W lecznictwie wykorzystuje się kwiaty / kwiatostany zebrane w słoneczną pogodę i odpowiednio suszone.

Właściwości lecznicze

Najważniejszym składnikiem surowca są flawonoidy (rutozyd, pochodne kemferolu i kwercetyny), kwasy fenolowe. Występują także: olejek, garbniki oraz śluz.  W fitoterapii stosowany jest przede wszystkim jako środek napotny, lekko moczopędny. Używany także w formie naparu do płukania jamy ustnej i gardła. Kwiaty bzu czarnego zwiększają elastyczność oraz obniżają przepuszczalność ścian naczyń włosowatych (rutozyd). Aktualne doniesienia wskazują na działanie przeciwwysiękowe, sekretolityczne, immunomodulujące i przeciwobturacyjne surowca. Sambuci flos działa wspomagająco w nieżytach błony śluzowej GDO, w katarze siennym, w przeziębieniach.

Występowanie

Bez czarny jest krzewem rosnącym powszechnie w całej Europie, północnej Afryce, w Azji. Kwitnie obficie w miesiącach letnich.

Kwiat pierwiosnka wraz z kielichem (Primulae flos cum calycibus); Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis); Primulaceae

W lecznictwie stosowane są : kwiaty pierwiosnka oraz korzenie. Zebrane kwiaty suszy się w warunkach naturalnych, w przewiewie.

Właściwości lecznicze

Surowiec zawiera saponiny triterpenowe, znaczną ilość flawonoidów i karotenoidów, glikozydy fenolowe, olejek lotny. Saponiny działają drażniąco na błonę śluzową jamy ustnej i gardła powodując zwiększenie wydzielania rzadkiego śluzu, a obniżając napięcie powierzchniowe ułatwiają penetrację wody w struktury śluzu. Działają muko- i sekretolitycznie. Składniki olejku (salicylan metylu) działają przeciwzapalnie. Wyciągi z pierwiosnka są składnikami preparatów ułatwiających odkrztuszanie wydzieliny oskrzelowej, działają także przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie i immunomodulująco. Surowiec zalecany jest w nieżytach nosa, gardła, w kaszlu.

Występowanie

Pierwiosnek rośnie w Europie oraz w Azji. W Polsce występuje na niżu. Roślina objęta częściową ochroną.

Szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum) oraz mieszańce międzygatunkowe; Polygonaceae

Surowiec pozyskuje się z roślin rosnących na stanowiskach naturalnych jesienią lub wiosną i odpowiednio suszy.

Właściwości lecznicze

Surowiec zawiera bogaty zespół garbników, kwasów fenolowych oraz związki antranoidowe. Obecność garbników warunkuje działanie ściągające (garbujące) – trwale uszkadzające struktury białkowe – mechanizm działania przeciwwirusowego i przeciwbakteryjnego. Wynika on z wysokiego powinowactwa tych związków do białek i nieodwracalnego wiązania się z nimi. Garbniki powodują zlepianie się komórek bakterii bądź wirusów, co utrudnia ich absorpcję do komórek żywiciela. Garbniki unieczynniają także aktywność enzymów bakteryjnych (substancji o białkowych strukturach). Właściwości farmakologiczne ziela uwarunkowane są także obecnością kwasów fenolowych. Znamienna i potwierdzona w badaniach biologicznych wielu fenolokwasów jest ich aktywność antywolnorodnikowa i immunostymulująca.

Roślina wykorzystywana jest w lecznictwie jako lek wspomagający terapię stanów zapalnych górnych i dolnych dróg oddechowych, a także błony śluzowej jamy ustnej.

Występowanie

Występuje w całej Europie, również w Azji, Afryce Północnej i Australii. W Polsce nad brzegami rzek, stawów.

Ziele werbeny (Verbenae herba); Werbena pospolita (Verbena officinalis); Verbenaceae

W lecznictwie stosuje się wysuszone, zbierane podczas kwitnienia liście i górne pędy rośliny (ziele).

Właściwości lecznicze

Z uwagi na obecność glikozydów irydoidowych (m.in. werbenalina), związków polifenolowych (werbaskozyd), werbena działa przeciwzapalnie, bakteriobójczo i ściągająco. Zalecane jest jej stosowanie przy infekcjach górnych dróg oddechowych (np. w zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, przeziębieniu czy nieżycie oskrzeli). Stosowana także pomocniczo jako surowiec wykrztuśny w przewlekłym zapaleniu oskrzeli oraz schorzeniach GDO. Przetwory z surowca działają korzystnie w dolegliwościach i schorzeniach błony śluzowej jamy ustnej i gardła takich jak angina, kaszel, nieżyty i stany zapalne GDO jako leki sekretolityczne. Werbena ma także właściwości antywirusowe oraz immunomodulujące.

Występowanie

Werbena jest byliną występująca na wielu kontynentach. W Polsce rośnie dziko na nizinach oraz pogórzach.

Ziele tymianku (Thymi herba); Tymianek pospolity (Thymus vulgaris); Lamiaceae

Surowiec pozyskuje się głównie z upraw, a także ze stanowisk naturalnych w porze kwitnienia rośliny (VI-VIII) i suszy w warunkach naturalnych w temperaturze nie wyższej niż 35 st. C.

Właściwości lecznicze

Ziele tymianku zawiera jako główny składnik olejek eteryczny bogaty w fenole: tymol i karwakrol. Surowiec zawiera ponadto flawonoidy (pochodne apigeniny, luteoliny, kemferolu), garbniki, kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy, kawowy, kumarowy, ferulowy, protokatechowy), a także gorycze, saponiny i sole mineralne. Z uwagi na obecność w olejku związków fenolowych, tymianek ma zastosowanie  jako lek o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym, antyseptycznym oraz przeciwzapalnym (łagodzi stany zapalne oraz  infekcje gardła i jamy ustnej). Surowiec upłynnia wydzielinę z oskrzeli i ułatwia jej odkrztuszanie, pobudzając wydzielanie śluzu i ruch rzęsek oraz działa rozkurczowo (flawonoidy). Ma duże zastosowanie jako istotny składnik leków (syropów) stosowanych w kaszlu. Może być stosowany w przewlekłym nieżycie gardła, krtani i oskrzeli.

Występowanie

Tymianek rośnie dziko w rejonie Morza Śródziemnego, Afryki Pd. oraz w Polsce. Często uprawiany.

Korzeń prawoślazu (Althaeae radix); Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis); Malvaceae

Znaczenie w lecznictwie ma korzeń prawoślazu pozyskiwany zwykle z upraw, zebrany jesienią lub wiosną i wysuszony w suszarniach (temp. do 40 st. C.)

Właściwości lecznicze

Surowiec typowo śluzowy (do 10% związków śluzowych zawierzających: kwas galakturonowy, galaktozę, glukozę, pektyny). Stosowany jako lek osłaniający, powlekający, zmiękczający, przeciwzapalny, łagodzący stany zapalne błony śluzowej w jamie ustnej, gardle i krtani. Wyciągi wodne (odpowiednio sporządzone – wysoka temperatura powoduje denaturację śluzu) zalecane są w licznego rodzaju infekcjach górnych dróg oddechowych, takich jak nieżyt oskrzeli i gardła z towarzyszącym kaszlem. Są także pomocniczo stosowane w  stanach zapalnych przewodu pokarmowego – podrażnieniach, uszkodzeniach nabłonka, wrzodach żołądka, nadkwaśności, zaparciach.

Występowanie

Prawoślaz uprawiany jest w środkowej, południowej i wschodniej Europie. W Polsce występuje na łąkach i solniskach.

Liść orzecha włoskiego (Juglandis folium); Orzech włoski (Juglans regia); Juglandaceae

Zastosowanie w lecznictwie mają młode, wyrośnięte liście pozbawione ogonków i odpowiednio wysuszone.

Właściwości lecznicze

Surowiec zawiera garbniki galotanoidowe , flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), fenolokwasy, olejek lotny. Z uwagi na wysoką zawartość garbników, surowiec wykazuje działanie ściągające (garbujące) jako lek bakterio-, grzybo- i wirusobójczy oraz przeciwzapalny. Wykazano wpływ związków czynnych liści orzecha włoskiego na układ odpornościowy – działanie immunomodulujące. Surowiec stosowany bywa w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, w stanach zapalnych gardła i jamy ustnej, hamuje drobne krwawienia. Surowiec jest składnikiem leków, które wzmacniają odporność i hamują rozwój infekcji.

Występowanie

Orzech włoski rośnie dziko w południowo-wschodniej Europie oraz w Azji Mniejszej, Środkowej oraz w Chinach. W Polsce jest uprawiany głównie w przydomowych ogrodach.

Koszyczek rumianku (Chamomillae anthodium); Rumianek pospolity, Rumianek prawdziwy, Rumianek lekarski (Matricaria recutita, syn. M. chamomilla); Asteraceae

Rumianek jest jedną z najbardziej znanych i popularnych roślin leczniczych. Kwiatostan (koszyczek) pozyskuje się na początku kwitnienia i suszy bezpośrednio po zbiorze (w cienkiej warstwie) w warunkach naturalnych.

Właściwości lecznicze

Podstawowym składnikiem leczniczym rumianku jest olejek lotny (do 1,5%), zawierający składniki seskwiterpenowe – m.in. α-bisabolol, chamazulen, farnezen. W surowcu występują także flawonoidy (pochodne apigeniny, luteoliny i kwercetny), kumaryny oraz śluz. Rumianek ma wyraźne działanie przeciwzapalne, odkażające (olejek) oraz rozkurczające (wyciągi z surowca). Działa bakteriobójczo i przeciwgrzybiczo. Jest szeroko stosowany w leczeniu stanów zapalnych błony śluzowej (do płukania jamy ustnej i gardła, do okładów na oczy, nasiadówek) i dolegliwościach żołądkowo-jelitowych. Rumianek wykazuje także działanie immunomodulujące wzmacniając odporność, łagodzi objawy infekcji hamując namnażanie się wirusów.

Występowanie

Rumianek występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Australii. W Polsce pospolity na miedzach, nieużytkach; także uprawiany.

Ziele krwawnika pospolitego (Millefolii herba); Krwawnik pospolity (Achillea millefolium); Asteraceae

Znaczenie w lecznictwie ma ziele zebrane na początku kwitnienia i wysuszone w warunkach naturalnych.

Właściwości lecznicze

Surowiec olejkowy. Zawiera także seskwiterpeny, flawonoidy (pochodne apigeniny, luteoliny i kwercetyny), garbniki, związki mineralne. Z uwagi na obecność olejku (główny składnik – chamazulen, także alfa- i beta- pinen) ma działanie przeciwzapalne, odkażające, przeciwgrzybicze. Występujące w zielu garbniki warunkują działanie ściągające, przeciwkrwotoczne, bakterio- i wirusostatyczne surowca. Mechanizm działania wynika z silnego powinowactwa garbników do struktur białkowych, co powoduje „zlepianie” się komórek bakterii, a także wirusów i utrudnia ich adsorpcję do komórek żywiciela. Inaktywują one także szereg enzymów bakteryjnych. Surowiec wykazuje także aktywność immunomodulującą. Ziele krwawnika pobudza również czynność wydzielniczą przewodu pokarmowego, wzmaga wydzielanie soków trawiennych i żółci. Krwawnik stosowany bywa zewnętrznie w celu łagodzenia stanów zapalnych skóry i błon śluzowych oraz na rany, dla przyspieszenia gojenia. Surowiec stosowany w naturalnych produktach zwiększających odporność i wspomagających terapię szeregu infekcji.

Występowanie

Występuje w Europie i Azji (Syberia, Kaukaz, Himalaje), także w Ameryce. W Polsce na suchych łąkach, miedzach, przydrożach.

Ziele mniszka lekarskiego (Taraxaci herba); Mniszek lekarski (Taraxacum officinale syn. T. vulgare); Asteraceae

Ziele mniszka lekarskiego pozyskuje się z roślin występujących na stanowiskach naturalnych przed ich kwitnieniem i suszy w warunkach naturalnych.

Właściwości lecznicze

Ziele mniszka zawiera kompleks związków triterpenowych, flawonoidy, fenolokwasy (kwas kawowy), karotenoidy oraz związki potasu, magnezu i krzemu. Młode liście – witaminę C oraz witaminy z grupy B. Surowiec obniża poziom cholesterolu i cukru, wzmacnia układ odpornościowy, utrzymuje prawidłową mikroflorę jelit. Jest także stosowany jako surowiec działający przeciwwirusowo i przeciwzapalnie.

Występowanie

Mniszek lekarski występuje pospolicie w strefie klimatu umiarkowanego. W Polsce rośnie na trawnikach, łąkach, poboczach dróg.

Ziele skrzypu polnego (Equiseti herba); Skrzyp polny (Equisetum arvense); Eqiusetaceae

 W lecznictwie wykorzystuje się ziele skrzypu, pozyskiwane z roślin rosnących w warunkach naturalnych i wysuszone w cieniu i w przewiewie.

Właściwości lecznicze

Ziele skrzypu zawiera flawonoidy (pochodne m.in. luteoliny, kwercetyny i kemferolu), substancje mineralne (sole krzemu, potasu), kwasy organiczne. Z uwagi na liczne składniki mineralne, ma działanie remineralizujące, dostarcza organizmowi szereg niezbędnych mikroelementów. Ma właściwości moczopędne i przeciwzapalne. Dzięki obecności składników mineralnych (krzemionka) korzystnie wpływa na szereg procesów metabolicznych, także na naczynia krwionośne, skórę, włosy. Ziele skrzypu zalecane jest również dzieciom w nieżytach oskrzeli i astmie oskrzelowej. Surowiec wykazuje także działanie immunomodulujące oraz przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Jest stosowany w lekach wspierających odporność organizmu.

Występowanie

Skrzyp polny występuje powszechnie niemalże na całym świecie w strefach umiarkowanych i podzwrotnikowych. W Polsce rośnie na łąkach i terenach przydrożnych.

Liść rozmarynu (Rosmarini folium); Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis); Lamiaceae

Rozmaryn zbiera się na początku kwitnienia rośliny i suszy. Surowiec (liście) pozyskuje się, oddzielając od łodyg wysuszonego ziela.

Właściwości lecznicze

Liście rozmarynu są surowcem aromatycznym, zawierającym jako główny składnik czynny olejek eteryczny, którego składnikami są: borneol, cyneol, kamfora. W surowcu występują także flawonoidy, garbniki, kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy) oraz substancje gorzkie. Surowiec wykazuje działanie rozkurczowe, antyseptyczne (dezynfekcyjne), uspokajające. Działa drażniąco, wzmagając sekrecję w obrębie przewodu pokarmowego (sok żołądkowy, żółć) i układu moczowego. Z uwagi na obecność flawonoidów wpływa także na efekt diuretyczny. Właściwości rozkurczowe i antyseptyczne uzasadniają także zastosowanie surowca w infekcjach dróg moczowych i jako leku zalecanego w profilaktyce i terapii kamicy moczowej.

Występowanie       

Rozmaryn rośnie dziko w obszarze Morza Śródziemnego. Jest też uprawiany w wielu regionach świata. W Polsce rozmaryn spotykamy w przydomowych ogródkach.

Ziele tysiącznika (Centauri herba); Centuria pospolita (Centaurium umbellatum); Gentianaceae

Surowiec zbierany jest w początkowym okresie kwitnienia roślin  (VII-IX) i szybko suszony w cieniu i w przewiewie.

Właściwości lecznicze

Ziele tysiącznika zawiera substancje gorzkie – tzw. sekoirydoidy (erytauryna, amarogentyna), alkaloidy, triterpeny i flawonoidy. Wykazuje pewien zakres działania antybakteryjnego, przeciwzapalnego, lekko diuretycznego – zalecany jest w profilaktyce infekcji dróg moczowych. W tradycyjnej medycynie ludowej stosowany jako środek wspomagający terapię kamicy nerkowej i osadzania się piasku nerkowego.

Występowanie        

Występuje w południowej i środkowej Europie, na Kaukazie oraz w Azji i północnej Afryce. W Polsce rośnie na leśnych polanach, łąkach, zboczach. Trudny w uprawie.